تحلیل تاریخی سه ﺳﮑﮥ عرب‌ساسانی بیشاپور (سدﮤ نخست قمری)

اعراب مسلمان پس از فتح ایران، سکه‌هایی به سبک سکه‌های ساسانی با حاشیه‌ای به خط کوفی، ضرب کردند که به سکه‌های عرب‌ساسانی معروف شد. بیشتر سکه‌های عرب‌ساسانی نقره‌اند؛ اما در کنار آنها شمار فراوانی ﺳﮑﮥ مسی نیز به دست آمده است. روی تعداد کمی از این سکه‌ها نام ضراب‌خانه، سال ضرب و نام حاکم حک شده است. تنوع بسیار در نقش، از ویژگی‌های بارز این سکه‌هاست. یکی از مشکلات موجود در این سکه‌ها، وجود آن دسته از اسامی خاصی است که در متون تاریخی به آنها اشاره‌ای نشده است؛ از این رو برای پژوهشگر، قرائت این نام‌ها و تشخیص هویتی آنها کاری بس دشوار است. در مجموعه سکه‌های موزﮤ بوعلی همدان با دو نوع ﺳﮑﮥ مسی عرب‌ساسانی مواجه می‌شویم که با سایر سکه‌های این مجموعه تفاوت‌هایی دارند؛ در حالی که پشت هر دو سکه به طور کامل با هم یکسان است، روی سکه‌ها از لحاظ نقش و کتیبه متفاوت است. گیزلن (Gyselen) در اثر شناخته‌شدﮤ خود با نام سکه‌های مسی عرب‌ساسانی به سه نوع از این سکه‌ها اشاره کرده است که پشت هر سه سکه عبارت آباد/آزاد بیشاپور با تصویر موجودی ترکیبی، گاو نر کوهان‌دار با سر انسان ریش‌دار، حک شده است؛ اما نوشته و نقش روی سکه‌ها متفاوت است. با توجه به اینکه این سکه‌ها از زاویه دید خاص نویسندگان تا‌کنون بررسی نشده است، در این پژوهش نویسندگان تلاش می‌کنند با روش تاریخی‌توصیفی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای، به پرسش‌های زیر پاسخ بدهند: آیا واژﮤ‌ سمت راست روی سکه‌ها نام حاکم منطقه است؟ آیا عبارت پشت سکه‌ها مفهوم خاصی دارد یا فقط نشان‌دهندﮤ نام ضراب‌خانه است؟ آیا با در نظر گرفتن گاه‌شماری سکه‌های ضرب بیشاپور، می‌توان حدود زمانی برای آنها در نظر گرفت؟